Χωροταξικός σχεδιασμός υπό το καθεστώς του ν. 4447/2016 όπως τροποποιήθηκε με το ν. 4759/2020.

Με το ν. 4447/2016, όπως τροποποιήθηκε με το ν. 4759/2020, επιχειρήθηκε μία σχεδόν συνολική αναμόρφωση και επικαιροποίηση του θεσμικού πλαισίου τόσο για τον χωροταξικό όσο και για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, λαμβανομένων υπόψη σε μεγάλο βαθμό και των νομολογιακών παραδοχών του ΣτΕ.

Ι. Γενικοί ορισμοί

«Σύστημα χωρικού σχεδιασμού»

Το κυρίως σύστημα χωρικού σχεδιασμού περιλαμβάνει το σύνολο των χωροταξικών πλαισίων και πολεοδομικών σχεδίων που περιγράφονται στις διατάξεις του παρόντος και στη λοιπή κείμενη νομοθεσία, όπως αυτά διαρθρώνονται συστηματικά και ιεραρχούνται σε επίπεδα, με βάση τη γεωγραφική κλίμακα στην οποία αναφέρονται, την αποστολή και το περιεχόμενό τους. Το ευρύτερο σύστημα χωρικού σχεδιασμού περιλαμβάνει το σύνολο των νομοθετικών και κανονιστικών πράξεων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Ο χωρικός σχεδιασμός ασκείται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και διακρίνεται, ανάλογα με τον χαρακτήρα του, σε χωροταξικό ή πολεοδομικό.

«Χωροταξικός σχεδιασμός»

Ο χωρικός σχεδιασμός που εκπονείται σε εθνική ή περιφερειακή κλίμακα, με τη μορφή πλαισίων, με τα οποία τίθενται οι μεσοπρόθεσμοι ή και μακροπρόθεσμοι στόχοι της ανάπτυξης και οργάνωσης του χερσαίου και θαλάσσιου χώρου, καθώς και οι κατευθύνσεις και οι αναγκαίες, όπου απαιτείται, ρυθμίσεις, για τη διαμόρφωση των οικιστικών περιοχών, των περιοχών άσκησης παραγωγικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και των προστατευόμενων περιοχών. Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι κυρίως στρατηγικού χαρακτήρα και περιλαμβάνει κατευθύνσεις και, όπου απαιτείται, ρυθμίσεις

«Κατεύθυνση χωρικού σχεδιασμού»

Κατευθυντήρια πρόβλεψη ενός πλαισίου ή σχεδίου, με την οποία επιδιώκεται η επίτευξη συγκεκριμένου αποτελέσματος και η οποία δεσμεύει, στον βαθμό και με τον τρόπο που η ίδια προσδιορίζει, τον υποκείμενο χωρικό σχεδιασμό, τις αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων και τη χωροθέτηση και αδειοδότηση παραγωγικών δραστηριοτήτων. Τα αρμόδια για τον σχεδιασμό, τις εγκρίσεις και αδειοδοτήσεις όργανα οφείλουν να ακολουθούν τις κατευθύνσεις. Ο βαθμός δεσμευτικότητας μιας κατεύθυνσης είναι συνάρτηση της σαφήνειας και της κανονιστικής της πυκνότητας και διαβαθμίζεται ως εξής:  (α) υποχρέωση πλήρους ευθυγράμμισης (συμμόρφωσης), (β) υποχρέωση μη αντίθεσης (συμβατότητας), (γ) υποχρέωση λήψης υπόψη αυτής από τα υποκείμενα σχέδια και όργανα χωρίς να είναι υποχρεωτική η ευθυγράμμιση ή η μη αντίθεση.

«Οργανωμένοι υποδοχείς δραστηριοτήτων»

Οι περιοχές που αναπτύσσονται βάσει ολοκληρωμένου σχεδιασμού, προκειμένου να λειτουργήσουν κατά κύρια ή αποκλειστική χρήση ως οργανωμένοι χώροι ανάπτυξης παραγωγικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Ως οργανωμένοι υποδοχείς δραστηριοτήτων νοούνται ιδίως:

• οι Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ) του άρθρου 29 του ν. 2545/1997,
• οι Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων (ΠΟΑΠΔ) του άρθρου 24 του ν. 1650/1986
• οι Οργανωμένοι Υποδοχείς Μεταποιητικών και Επιχειρηματικών Δραστηριοτήτων της παρ. 4 του άρθρου 41 του ν. 3982/2011
• τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίων Ακινήτων (ΕΣΧΑΔΑ) του άρθρου 12 του ν. 3986/2011
• τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΣΧΑΣΕ) του άρθρου 24 του ν. 3894/2010 (Α` 204) και του ν. 4608/2019.

ΙΙ. Επίπεδα χωροταξικού σχεδιασμού.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός ασκείται σε (α) εθνικό επίπεδο και (β) περιφερειακό επίπεδο.

Στο επίπεδο του εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού ανήκει (α) Η εθνική Χωρική Στρατηγική και (β) τα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια, ενώ στο επίπεδο του περιφερειακού χωροταξικού σχεδιασμού ανήκουν τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια.

ΙΙ.1. Εθνική Χωρική Στρατηγική 

Η Εθνική Χωρική Στρατηγική αποτελεί κείμενο βασικών αρχών πολιτικής για την ανάπτυξη και τον σχεδιασμό του χώρου, καθώς και για τον συντονισμό των διαφόρων πολιτικών με χωρικές συνέπειες. Περιλαμβάνει ενδεικτικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης, τους βασικούς άξονες, καθώς και τους μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους χωρικής ανάπτυξης στο επίπεδο της Γενικής Κυβέρνησης και των επιμέρους φορέων της. Κατά τους σαφείς ορισμούς του οικείου θεσμικού πλαισίου, η Εθνική Χωρική Στρατηγική δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα αλλά αποτελεί ενδεικτική βάση για τους μακροχρόνιους στόχους του χωρικού σχεδιασμού. Σε κάθε, όμως περίπτωση, οι αρχές της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής πρέπει να μην παραγνωρίζονται πρόδηλα κατά την κατάρτιση των σχεδίων κατώτερου επιπέδου.

Η Εθνική Χωρική Στρατηγική καταρτίζεται υπό την ευθύνη και εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία και εγκρίνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο ύστερα από γνώμη του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας (η συγκρότηση και η λειτουργία του οποίου ρυθμίζεται ειδικότερα στη διάταξη του άρθρου 4 ν. 4447/2016). Η Εθνική Χωρική Στρατηγική μετά την έγκρισή της ανακοινώνεται στη Βουλή.

ΙΙ.2. Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια  

Τα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια αποτελούν σύνολα κειμένων και διαγραμμάτων, με τα οποία προσδιορίζονται κατευθύνσεις σε εθνικό επίπεδο και ρυθμίσεις για τη χωρική διάρθρωση τομέων ή κλάδων παραγωγικών δραστηριοτήτων και γενικότερα τομέων ανάπτυξης εθνικής σημασίας, τη χωρική διάρθρωση δικτύων και υπηρεσιών τεχνικής και διοικητικής υποδομής, τη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση περιοχών του εθνικού χώρου που έχουν ιδιαίτερη σημασία από χωροταξική, περιβαλλοντική, αναπτυξιακή ή κοινωνική άποψη, όπως είναι οι παράκτιες, νησιωτικές, ορεινές και προβληματικές περιοχές.

Η διαδικασία έγκρισης των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων υπόκειται στα ακόλουθα στάδια :

• εκπόνηση του Ειδικού Πλαισίου υπό την εποτπεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος,
• σύνταξη Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων,
• διαδικασία διαβούλευσης του Ειδικού Πλαισίου και της Στρατηγικής Μελέτης,
• γνωμοδότηση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας, εντός μηνός από την υποβολή του φακέλου σ’ αυτό, διαφορετικά η διαδικασία συνεχίζεται άνευ γνώμης,
• τα Ειδικά Σχέδια μαζί με την οικεία Στρατηγική Μελέτη εγκρίνονται με κοινή απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας και των κατά περίπτωση αρμόδιων Υπουργών.

ΠΡΟΣΟΧΗ : Όπου στις διατάξεις της νομοθεσίας αναφέρονται τα «Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης» (ΕΠΧΣΑΑ) νοούνται εφεξής τα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια του παρόντος.

ΙΙΙ.3. Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια  

Τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια αποτελούν σύνολα κειμένων, χαρτών ή και διαγραμμάτων, με τα οποία παρέχονται κατευθύνσεις χωρικής ανάπτυξης και οργάνωσης σε περιφερειακό επίπεδο και ρυθμίσεις για τη χωρική διάρθρωση των βασικών παραγωγικών τομέων και κλάδων, τη χωρική διάρθρωση των περιφερειακών δικτύων μεταφορών και της λοιπής τεχνικής υποδομής περιφερειακού ενδιαφέροντος, την ανάδειξη, προβολή και προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και του οικιστικού και αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος κάθε Περιφέρειας. Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια εκπονούνται για όλες τις περιφέρειες της Χώρας, πλην της Περιφέρειας Αττικής. Για την Περιφέρεια Αττικής θέση Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου επέχει το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας.

Η διαδικασία έγκρισης των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων υπόκειται στα ακόλουθα στάδια :

• εκπονούνται υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ύστερα από σχετική ενημέρωση της οικείας Περιφέρειας και υπό την επίβλεψη κοινών με την Περιφέρεια επιτροπών,
• σύνταξη Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων,
• διαδικασία διαβούλευσης του Περιφερειακού Πλαισίου και της Στρατηγικής Μελέτης,
• γνώμη του οικείου Περιφερειακού Συμβουλίου, η οποία παρέχεται μέσα σε προθεσμία δύο (2) μηνών από τη λήψη της σχετικής μελέτης, που του διαβιβάζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, διαφορετικά η διαδικασία συνεχίζεται χωρίς τη σχετική γνώμη. Ειδικά για τη χωρική διάρθρωση παραγωγικών τομέων ή κλάδων και περιφερειακών δικτύων μεταφορών και λοιπής τεχνικής υποδομής απαιτείται επιπλέον η γνώμη των κατά περίπτωση αρμόδιων υπουργείων, η οποία παρέχεται εντός προθεσμίας δύο (2) μηνών από τη λήψη της σχετικής μελέτης που τους διαβιβάζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, διαφορετικά η διαδικασία συνεχίζεται χωρίς τη σχετική γνώμη.
• Γνώμη του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας εντός προθεσμίας ενός μηνός από την υποβολή του σχετικού ερωτήματος, διαφορετικά η διαδικασία συνεχίζεται χωρίς τη σχετική γνώμη.

ΠΡΟΣΟΧΗ : Όπου στις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας αναφέρονται τα «Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης» νοούνται εφεξής τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια του παρόντος άρθρου.»

ΙV. Νομοθετικές ρυθμίσεις περί της αλληλεπίδρασης των επιπέδων χωροταξικού σχεδιασμού.

Με τις διατάξεις του ν. 447/2016 υιοθετήθηκαν και αποτυπώθηκαν σε κείμενο εν πολλοίς οι νομολογιακές παραδοχές στις οποίες είχε εν τω μεταξύ προχωρήσει το ΣτΕ κατά την ερμηνεία του ν. 2742/1999. Έτσι, πιο συγκεκριμένα :

• Η σχέση μεταξύ των κατηγοριών και επιπέδων του χωρικού σχεδιασμού είναι ιεραρχική αλλά με περιθώρια ευελιξίας και ανάδρασης, με βάση τις έννοιες της διαβάθμισης της δεσμευτικότητας των κατευθύνσεων, και της εξειδίκευσης, της συμπλήρωσης και της τροποποίησης των κατευθύνσεων και ρυθμίσεων, όταν και όπως κάτι τέτοιο παρέχεται ως δυνατότητα από ένα υπερκείμενο πλαίσιο ή σχέδιο σε ένα υποκείμενο πλαίσιο ή σχέδιο.
• Τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια δεσμεύονται από τις ρυθμίσεις και εναρμονίζονται προς τις κατευθύνσεις των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων, τις οποίες συντονίζουν, εξειδικεύουν και συμπληρώνουν σε επίπεδο Περιφέρειας, καθώς και τροποποιούν, μόνον εάν παρέχεται ρητώς η δυνατότητα αυτή από το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο.
• Κατά την εκπόνηση των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων εξετάζονται ζητήματα αλληλεπίδρασης και επικαλύψεων μεταξύ χωροταξικών πλαισίων όμορων Περιφερειών.
• Σε κάθε δε περίπτωση, τα τοπικά σχέδια (πολεοδομικού σχεδιασμού ή χωροθέτησης παραγωγικών δραστηριοτήτων) που εγκρίνονται σε κάθε Περιφέρεια πρέπει να εναρμονίζονται με τις αντίστοιχες κατευθύνσεις, ανά δήμο ή δημοτική ενότητα, του οικείου Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου.

Σημαντική καινοτομία του νέου θεσμικού πλαισίου (άρθρο 4^Α ν. 4447/2016 που εισήχθη με τις διατάξεις του ν. 4759/2020) με σκοπό την συνοχή και την αλληλεπίδραση των διαφόρων επιπέδων σχεδιασμού είναι και η ίδρυση του Κεντρικού Συμβουλίου Χωροταξικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων (ΚΕ.ΣΥ.ΧΩ.Θ.Α.), το οποίο επιλαμβάνεται κατόπιν αιτήματος του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας ή του Γενικού Γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε περίπτωση που :

• διαπιστωθούν αντιφάσεις μεταξύ των διατάξεων διαφορετικών Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων, οπότε και διατυπώνει γνώμη σχετικά με τις διατάξεις που πρέπει να τροποποιηθούν, προκειμένου να αρθούν οι αντιφάσεις.
• διαπιστωθούν ασάφειες ή αντικρουόμενες κατευθύνσεις μεταξύ διαφορετικών Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων όμορων Περιφερειών, οπότε και γνωμοδοτεί για την άρση της ασάφειας ή αντίκρουσης.
• εκδοθούν αντικρουόμενες γνωμοδοτήσεις ή ερμηνείες από τις αρμόδιες υπηρεσίες.