Αντιρρησίες συνείδησης : Νομικό πλαίσιο και νομολογιακά ζητήματα.

ΙΙΙ.2. Υπό το καθεστώς εναλλακτικής θητείας. 

ΙΙΙ.2.Α. Διάθεση – Νέα διάθεση

Ως ήδη εκτέθηκε, κατ’ άρθρο 62 του ίδιου νόμου η υπαγωγή των αντιρρησιών συνείδησης σε καθεστώς εναλλακτικής θητείας γίνεται με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας στην οποία ορίζεται και η διάθεσή τους στους φορείς του δημόσιου τομέα.

Κατ’ άρθρο 60 του νόμου, οι αναγνωριζόμενοι ως αντιρρησίες συνείδησης υποχρεούνται να εκπληρώσουν εναλλακτική υπηρεσία, διπλάσια από εκείνη που θα εκπλήρωναν εάν υπηρετούσαν ενόπλως. Κατ’ εξαίρεση και κατόπιν απόφασης του Υπουργού Εθνικής Άμυνας, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, επιτρέπεται η απόλυση των αντιρρησιών συνείδησης και πριν από τη συμπλήρωση του χρόνου υπηρεσίας που προβλέπεται από την παράγραφο 1, όχι όμως πριν από τη συμπλήρωση του μέγιστου χρόνου πραγματικής στρατιωτικής υπηρεσίας, που ισχύει για την οριστική απόλυση των ενόπλως υπηρετούντων οπλιτών οποιοδήποτε κλάδου των Ενόπλων Δυνάμεων.

Η εναλλακτική υπηρεσία εκπληρώνεται σε υπηρεσίες φορέων του δημόσιου τομέα και συνίσταται στην παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, σε περιοχές εκτός της περιφέρειας κατοικίας των ενδιαφερομένων (άρθρο 61 ν. 3421/2005).

Οι αναγνωριζόμενοι ως αντιρρησίες συνείδησης υποχρεούνται να παρουσιάζονται για ανάληψη υπηρεσίας μέσα στην προθεσμία που καθορίζεται στην πρόσκληση που τους αποστέλλεται από την αρμόδια Στρατολογική Υπηρεσία. Όσοι δεν παρουσιάζονται κηρύσσονται ανυπότακτοι και όπως θα εκτεθεί παρακάτω εκπίπτουν από το καθεστώς εναλλακτικής θητείας.

Καθ’ όλη τη διάρκεια υπαγωγής στο καθεστώς εναλλακτικής θητείας, οι υπαχθέντες :

α) Δεν έχουν στρατιωτική ιδιότητα και ως εκ τούτου δεν υπάγονται στην αρμοδιότητα των στρατιωτικών δικαστηρίων,

β) θεωρούνται οιονεί καταταγέντες στις Ένοπλες Δυνάμεις,

γ) δεν καλύπτουν οργανικές θέσεις του φορέα στον οποίο διατίθενται, εξομοιώνονται όμως με τους υπαλλήλους του φορέα αυτού σε ό,τι αφορά την υγειονομική περίθαλψη και γενικά τη διοικητική μέριμνα,

δ) δικαιούνται τροφή και στέγη από τον φορέα στον οποίο διατίθενται και εφόσον αυτός αδυνατεί, καταβάλλεται σε αυτούς χρηματικό ποσό, το ύψος του οποίου καθορίζεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Άμυνας, Οικονομικών και των συναρμόδιων Υπουργών και

ε) δικαιούνται άδειας απουσίας δύο (2) ημερών για κάθε μήνα υπηρεσίας και γονικής άδειας πέντε (5) ημερών για κάθε τέκνο που βρίσκεται στη ζωή (άρθρο 64 ν. 3421/2005).

Καθ’ όλη τη διάρκεια εκπλήρωσης της εναλλακτικής θητείας, οι αντιρρησίες παρακολουθούνται από το αρμόδιο Στρατολογικό Γραφείο, εφαρμοζομένων ανάλογα των αντίστοιχων διατάξεων που αφορούν σε όσους εκπληρώνουν ένοπλη στρατιωτική υποχρέωση. Οι φορείς στους οποίους αυτοί έχουν διατεθεί, γνωστοποιούν στα αρμόδια Στρατολογικά Γραφεία την παρουσίαση και ανάληψη υπηρεσίας, καθώς και τις μεταβολές που επηρεάζουν τη στρατολογική τους κατάσταση.

Νέα διάθεση σε άλλο φορέα του δημοσίου τομέα από εκείνον που αρχικά διατέθηκαν αποφασίζεται σε δύο εξαιρετικές περιπτώσεις. Αφενός στην περίπτωση κατάργησης του αρχικού φορέα διάθεσης ή της θέσης, όπου είχαν διατεθεί. Αφετέρου σε περιπτώσεις, που αφορούν στις υπηρεσιακές συνθήκες του φορέα ή σε οικογενειακά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα αντιρρησία, μπορεί να επιτρέπεται εφάπαξ νέα διάθεση σε άλλο φορέα υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α. Ζητείται γραπτώς από τον φορέα οποτεδήποτε ή από τον ενδιαφερόμενο αντιρρησία μετά τη συμπλήρωση εναλλακτικής υπηρεσίας πέντε (5) μηνών και εφόσον δεν εκκρεμεί σε βάρος του οποιαδήποτε διαδικασία εξακρίβωσης τυχόν έκπτωσης από το δικαίωμά του. β. Δεν έχει εγκριθεί στο παρελθόν, πέραν της αρχικής, νέα διάθεση σε άλλο φορέα. γ. Η εκ νέου διάθεση θα γίνεται σε θέση αντιρρησία, που έχει προσφερθεί από τους φορείς του δημόσιου τομέα.

Για τη νέα διάθεση αποφασίζει ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, ύστερα από πρόταση του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας. Στους εκ νέου διατιθέμενους χορηγείται άδεια, πέραν των δικαιουμένων, διάρκειας πέντε ημερών.

Προσαυξάνεται η διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας (άρθρο 64 παρ. 9 ν. 3421/2005) κάθε φορά που οι αντιρρησίες συνείδησης:

α. Ασκούν συνδικαλιστική δραστηριότητα ή συμμετέχουν σε απεργία κατά το χρονικό διάστημα της εναλλακτικής υπηρεσίας τους. Στην περίπτωση αυτή η εναλλακτική υπηρεσία αυξάνεται για χρόνο ίσο με τις ημέρες απεργίας.

β. Τιμωρούνται κατά το χρονικό διάστημα της εναλλακτικής υπηρεσίας τους, εξαιτίας παράβασης των διατάξεων για χορήγηση αδειών απουσίας, με ποινές οι οποίες ισχύουν για τους υπαλλήλους του φορέα που διατέθηκαν. Στην περίπτωση αυτή η εναλλακτική υπηρεσία αυξάνεται για χρόνο διπλάσιο των ημερών αδικαιολόγητης απουσίας.

ΙΙΙ.2.Β. Έκπτωση από το καθεστώς εναλλακτικής θητείας

Η έκπτωση από το δικαίωμα εκπλήρωσης εναλλακτικής υπηρεσίας (άρθρο 64 παρ. 4 ν. 3421/2005), επέρχεται με απόφαση του διευθυντή του αρμόδιου Στρατολογικού Γραφείου και από την ημερομηνία έκδοσης της. Η απόφαση εκδίδεται με βάση επίσημα στοιχεία, που περιέρχονται στο Στρατολογικό Γραφείο ή γνωστοποιούνται σ` αυτό από τις κατά περίπτωση αρμόδιες αρχές και κατόπιν ακρόασης του αντιρρησία συνείδησης, σύμφωνα με το άρθρο 6 του ν. 2690/1999.

Συναφώς, με την ΣτΕ 1803/2003 κρίθηκαν τα εξής : ” Επειδή, περαιτέρω, εάν ο Διευθυντής του αρμόδιου Στρατολογικού Γραφείου κρίνει ότι από τα κατά τα ανωτέρω περιελθόντα σε αυτόν στοιχεία συντρέχει, κατ’ αρχήν, νόμιμος λόγος εκπτώσεως του αντιρρησία από το δικαίωμα εκπληρώσεως εναλλακτικής πολιτικής κοινωνικής υπηρεσίας, οφείλει, σύμφωνα με τις παρατιθέμενες στην 4η σκέψη διατάξεις του άρθρου 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, προτού λάβει την σχετική απόφαση, να καλέσει τον αντιρρησία συνειδήσεως να εκθέσει τις απόψεις του, τηρώντας τους τύπους που επιβάλλουν οι διατάξεις αυτές και, ιδίως, παρέχοντας σε αυτόν πρόσβαση στα στοιχεία από τα οποία αποδεικνύεται η συνδρομή του λόγου εκπτώσεως, έτσι ώστε ο αντιρρησίας να έχει την δυνατότητα να αντικρούσει τα στοιχεία αυτά“.

Η έκπτωση από το καθεστώς εναλλακτικής θητείας επέρχεται σε περίπτωση σ επέρχεται σε περίπτωση συνδρομής μίας εκ των ακόλουθων προϋποθέσεων :

Α. Μετά την πράξη υπαγωγής τους, διαπιστωθεί ότι εμπίπτουν στις περιπτώσεις που απαριθμεί η διάταξη της παρ. 3 του άρθρο 59 ν. 3421/2005 : 1. έχουν υπηρετήσει ενόπλως για οσοδήποτε χρονικό διάστημα στις ελληνικές ή ξένες Ένοπλες Δυνάμεις ή στα Σώματα Ασφαλείας, μετά τον ενστερνισμό των πεποιθήσεων που τους εμποδίζουν στην εκπλήρωση ένοπλης στρατιωτικής υποχρέωσης για λόγους συνείδησης. 2. Τους έχει χορηγηθεί άδεια οπλοφορίας ή έχουν ζητήσει να τους χορηγηθεί τέτοια άδεια, καθώς και όσοι συμμετέχουν σε μεμονωμένες ή συλλογικές δραστηριότητες σκοπευτικών αγώνων, κυνηγίου ή παρόμοιων εκδηλώσεων, οι οποίες έχουν άμεση σχέση με τη χρήση όπλων, 3. έχουν καταδικαστεί ή εκκρεμεί σε βάρος τους ποινική δίωξη για έγκλημα που έχει σχέση με χρήση όπλων, πυρομαχικών ή παράνομης βίας.

Β. Κηρυχθούν ανυπότακτοι, λόγω μη παρουσίασης τους στον φορέα που διατέθηκαν εντός της καθοριζόμενης προθεσμίας.

Γ. Διαπράξουν πειθαρχικό ή ποινικό αδίκημα το οποίο μπορεί να επιφέρει, για το προσωπικό του φορέα που διατέθηκαν, απόλυση ή λύση της σχέσης εργασίας. Προ της επιβολής της εκπτώσεως δεν απαιτείται προηγουμένη απόφαση του αρμοδίου δια τους μονίμους δημοσίους υπαλλήλους πειθαρχικού οργάνου περί της συνδρομής των προϋποθέσεων επιβολής της πειθαρχικής ποινής της απολύσεως ή της λύσεως της υπηρεσιακής σχέσεως, αλλά ο Διευθυντής του οικείου Στρατολογικού Γραφείου, εφ’ όσον αιτιολογημένα και βάσει στοιχείων του οικείου φορέως κρίνει ότι συντρέχει περίπτωση αθετήσεως εκ μέρους του αντιρρησίου συνειδήσεως των υποχρεώσεών του, επιβάλλει την έκπτωση (ΣτΕ 2838/2015) .

Η ως άνω νομοθετική πρόβλεψη περί έκπτωσης έχει κριθεί ως συμβατή με με το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Ειδικότερα, με την ΣτΕ 1101/2004  κρίθηκε ότι : “Επειδή, με την προπαρατεθείσα διάταξη της παραγράφου 5 του άρθρου 21 του ν. 2510/1997 προβλέπεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις επέρχεται έκπτωση από το δικαίωμα του αντιρρησία συνειδήσεως να εκπληρώσει εναλλακτική πολιτική κοινωνική υπηρεσία. Η ρύθμιση αυτή δεν αντίκειται στο Σύνταγμα ή στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (Ε.Σ.Δ.Α.) και το από 16.12.1966 Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, που κυρώθηκαν αντίστοιχα με το ν.δ. 53/1974 (ΦΕΚ Α΄ 256) και το ν. 2462/1997 (ΦΕΚ Α΄ 25). Και τούτο διότι ούτε το Σύνταγμα (άρθρο 4 παρ. 6) ούτε οι διεθνείς αυτές συμβάσεις κατοχυρώνουν ατομικό δικαίωμα απαλλαγής από την στρατιωτική υπηρεσία των αντιρρησιών συνειδήσεως, αλλά απλήν ευχέρεια που υφίσταται υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις του νόμου (ΣτΕ, επτ. 526, 4509/2001). Αρμόδιος δε για την έκδοση της πράξεως εκπτώσεως είναι ο Διευθυντής του Στρατολογικού Γραφείου ο οποίος οφείλει προηγουμένως, ενόψει των οριζομένων στο ανωτέρω άρθρο 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας να καλέσει τον αντιρρησία συνειδήσεως να εκθέσει τις απόψεις του (ΣτΕ 1705/2002, 1205, 1803, 2274/2003).“

Σε περίπτωση έκπτωσης από το δικαίωμα εκπλήρωσης εναλλακτικής υπηρεσίας, το υπόλοιπο των υποχρεώσεων εκπληρώνεται ενόπλως. Ο χρόνος εναλλακτικής υπηρεσίας που διανύθηκε αναγνωρίζεται ως χρόνος ένοπλης στρατιωτικής υποχρέωσης κατά το ήμισυ.

Τέλος, σημειώνεται ότι σύμφωνα με την διάταξη της παρ. 11 του άρθρου 73 του ν. 3421/2005 «11. ΄Οσοι μέχρι την ημερομηνία έναρξης ισχύος του νόμου αυτού εξέπεσαν του δικαιώματος εκπλήρωσης άοπλης θητείας ή εναλλακτικής πολιτικής – κοινωνικής υπηρεσίας, σύμφωνα με τις προϊσχύσασες διατάξεις, δικαιούνται να υποβάλουν εκ νέου τα προβλεπόμενα δικαιολογητικά, για την υπαγωγή τους στις διατάξεις των άρθρων 59 έως και 65 του παρόντος νόμου, εντός τριμήνου από την έναρξη ισχύος του». Η εν λόγω διάταξη έχουσα χαρακτήρα μεταβατικό, ειδικό και εξαιρετικό δεν τυγχάνει αναλογικής εφαρμογής και σε εκείνους που υποβάλλουν αίτηση υπαγωγής σε καθεστώς εναλλακτικής θητείας μετά την έκπτωσή τους που εχώρησε υπό την ισχύ του ν. 3421/2005.

Συναφώς, με την ΣτΕ 4276/2009 κρίθηκε ότι : 5. Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση προβάλλεται ότι στις ρυθμίσεις της διατάξεως της παρ. 11 του άρθρου 73 του ν. 3421/2005, ερμηνευομένης σύμφωνα με την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως, υπάγονται όχι μόνον όσοι εξέπεσαν από τη δυνατότητα να εκπληρώσουν εναλλακτική κοινωνική – πολιτική υπηρεσία, αλλά και όσοι, όπως ο αιτών, αναγνωρίσθηκαν, υπό το καθεστώς του ν. 2510/1997, ως αντιρρησίες συνειδήσεως και ακολούθως μετέπεσαν, κατόπιν αιτήσεώς τους, στους υπόχρεους ένοπλης θητείας, σύμφωνα με τη σχετική πρόβλεψη της παρ. 7 του άρθρου 21 του ν. 2510/1997, διότι αμφότερες οι κατηγορίες αυτές τελούν υπό τις ίδιες συνθήκες, εφ’ όσον, μετά την έκπτωση ή την μετάπτωση, αμφότεροι υποχρεούνταν, σύμφωνα με τις παρ. 6, 7 και 8 του άρθρου 21 του ν. 2510/1997, να εκπληρώσουν ένοπλη στρατιωτική υπηρεσία.

6. Επειδή, με τη διάταξη της παρ. 11 του άρθρου 73 του ν. 3421/2005 θεσπίζεται ρύθμιση, σύμφωνα με την οποία όσοι χαρακτηρίσθηκαν αντιρρησίες συνειδήσεως, κατά τη διαδικασία του άρθρου 20 του ν. 2510/1997, μεταγενεστέρως δε εξέπεσαν από την δυνατότητα εκπληρώσεως άοπλης στρατιωτικής υποχρέωσης ή εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας, κατά τη διαδικασία και για τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 21 παρ. 5 του ν. 2510/1997, δικαιούνται να υποβάλλουν νέα αίτηση, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 3421/2005, προκειμένου να χαρακτηρισθούν αντιρρησίες συνειδήσεως και να εκπληρώσουν άοπλη στρατιωτική υποχρέωση ή εναλλακτική κοινωνική υπηρεσία, στην οποία θα προσμετρηθεί και ο χρόνος που είχαν ήδη υπηρετήσει μέχρι την έκπτωσή τους. Η ρύθμιση αυτή, με την οποία θεσπίζεται περιορισμένης χρονικής ισχύος παρέκκλιση από το πάγιο σύστημα εκπληρώσεως άοπλης στρατιωτικής υποχρέωσης ή εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας, τόσο του προγενέστερου ν. 2510/1997 όσο και του ισχύοντος ν. 3421/2005, οι διατάξεις των οποίων δεν περιέχουν παρόμοια ρύθμιση, έχει όλως εξαιρετικό χαρακτήρα και για το λόγο αυτό δεν είναι, κατ’ αρχήν, επιτρεπτό να επεκτείνεται δια της δικαστικής οδού, κατ’ επίκληση της αρχής της ισότητας, σε άλλες περιπτώσεις που δεν αντιμετώπισε ρητώς ο νομοθέτης (πρβλ. Σ.τ.Ε. 3323-3351/2000 Ολομ., Σ.τ.Ε. 505/1996), τούτο δε ανεξάρτητα από το εάν οι αντιρρησίες συνειδήσεως που εκπίπτουν από την ευχέρεια εκπληρώσεως εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας, λόγω παραβάσεως των υποχρεώσεων που διέπουν την εκπλήρωση της υπηρεσίας αυτής, τελούν υπό τις αυτές συνθήκες με τους αντιρρησίες συνειδήσεως οι οποίοι, μετά την υπαγωγή τους στο καθεστώς εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας, ζητούν, αυτοβούλως, να υπηρετήσουν ένοπλη στρατιωτική θητεία. Επομένως, νομίμως απερρίφθη από την Διοίκηση, με τις προσβαλλόμενες αποφάσεις, το αίτημα του αιτούντος να υπαχθεί στη ρύθμιση της παρ. 11 του άρθρου 73 του ν. 3421/2005, τα δε περί του αντιθέτου προβαλλόμενα με την υπό κρίση αίτηση πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα.“

Κωστής Δεδελετάκης